تهران در گذر تاریخ
نخستین وجه تسمیه تهران را از عبارت " یاقوت حموی " در معجم البدان می توان اخذ کرد : " از مردی اهل ری که محل وثوق و اعتماد شنیدم که طهران دیهی است بزرگ و بنای این دیه تمامی در زیر زمین واقع است و احدی را یارای آن نیست که بدان دیه راه یابد مگر آن که اهالی آنجا اجازت ورود بدهند " .
در این عبارت اشاره به زیرزمینی بودن تهران شده است. این مساله عده ای را برانگیخت که تهران را به دو کلمه" ته " به معنای زیر و " ران " تجزیه نمایند و تهران را " مکان زیرزمینی " معنا کنند.
اعتماد السلطنه در مرات البلدان درباره وجه تسمیه تهران چنین آورده است: " چون اهل آنجا ( تهران ) در وقتی که دشمن برای آنها به هم می رسید در زیر زمین پنهان می شدند، از این جهت به این اسم موسوم شده است که به " ته ران" یعنی زیر زمین می رفته اند" .
کسروی درباره نام تهران و شمیران، طی پژوهش هایی به این نتیجه رسیده که تهران ( و تارم، کهران، گهران، گهرام، جهرم ) به معنای منطقه گرمسیر و شمیران ( شمیرام، شمیرم، شمیلان، سمیران و سمیرم) به معنای منطقه ای سردسیر است.
دکتر حسین کریمان، نویسندهی کتاب قصران مینویسد:
«نام تهران بهصورت نسبت تهرانی، نخستین بار در احوال حافظ ابوعبدالله محمد بن حامد تهرانی رازی از عالمان بهنام نیمهی نخستین سدهی (3 ه.ق) پهنهی قصران و متوفی به سال (261 یا 271 ه.ق.) ... درج آمده».
یاقوت حموی در معجمالبدان، تهران را توصیف کرده، مینویسد:
«طهران به کسر طاء و سکونها و را و نون در آخر، واژهای است عجمی و ایشان تهران تلفظ کنند چون در زبان ایشان طاء وجود ندارد. این آبادی از دیههای ری است و بناهای آن در زیر زمین بنیان یافته است، و هیچکس جزء به ارادهی مردم بهآنجا راه نمییابد و در بیشتر اوقات ایشان نسبت به سلطان وقت راه خلاف و سرپیچی میپیمایند.
عمارت ها و کاخ های زیادی در تهران وجود دارد که بیش ترین آن ها به دوره های صفویه و قاجاریه تعلق دارد، مدرسه های تاریخی و قدیمی که ، اغلب دارای مسجد نیز هستند، امام زاده ها و کلیساهای مختلف که هر یک از ارزش های خاصی برخوردارند، عمارت ها و برج های معروف به همراه بازارهای قدیمی بخشی از دیدنی های تاریخی شهرستان تهران است. سر در باغ ملی، باغ فردوس، کاخ شمس العماره، کلیسای آشوریان، مسجد امام-بازار تهران، گورستان ظهیرالدوله و ده ها اثر مشهور دیگر را می توان در این شهر مشاهده نمود.
بنای مشهور شمس العماره که در دوره قاجاریه و به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده، در شهر تهران واقع شده و علاوه بر شهرت خاص خود از جاذبه های منحصر به فرد معماری نیز به شمار می آید.
مدرسه و مسجد سپهسالار از مدارس بزرگ و زیبای قرن سیزدهم هـجری قمری است که در مرکز شهر تهران واقع شده است. کلیسای طاطاووس از قدیمی ترین کلیساهای تهران بوده و به یقین اولین نشانه حضور متشکل ارامنــه در شهر تهــران است. برج میدان آزادی یکی از بناهای معروف تهران است که نماد سیاسی ایران در جهان بوده و تصویر آن معرف پایتخت جمهوری اسلامی ایران است. عمارت دارالفنون که از بناهای به یادگار مانده امیرکبیر( وزیربا کفایت ناصرالدین شاه قاجار) است و بنای بلند و باشکوه سردرب باغ ملی در مدخل میدان مشق سابق و بازار تهران که در زمان فتح علی شاه قاجار شکل گرفته از دیگر جاذبه های گردشگری شهر تهران است
موزههای ایران باستان، ایران اسلامی، مردم شناسی، فرش، هنرهای معاصر، صنایع دستی، آبگینه، کتابخانه و موزه ملک و حیات وحش و بسیاری از موزههای دیگر تهران از جذابیتهای آن به شمار میآیند. از تماشاگههای تاریخ، پول، و زمان نیز میتوان به عنوان دیدنیهای تهران یاد کرد.
همچنین از نظر مذهبی آرامگاه حضرت عبدالعظیم در شهر ری امامزاده صالح در تجریش، امامزاده داوود در شمال کن و همچنین مقبره روحالله خمینی مورد توجه بسیاری از بازدیدکنندگان قرار دارد.
مسیر خیابان پردرخت ولیعصر که از طولانیترین خیابانهای تهران است به عنوان یکی از معابر دیدنی شهر بهشمار میآید. شهرداری تهران در سال ۱۳۸۶ پیادهروهای این خیابان را از پل تجریش تا میدان راه آهن بازسازی کرده تا جایی برای قدم زدن باشد
-کوهستانهای شمالی تهران؛ که بلندترین قله این کوهستان - توچال - با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است.
-دومین منطقه، دامنههای البرز است؛ که به تپه ماهورها و درههای اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی میشود و همواره خیل عظیمی از جمعیت را بسوی خود فرامیخواند.
-منطقه سوم دشتی است که قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی- جنوبی است.
تهران، بین کوههای البرز و حاشیه شمالی کویر مرکزی ایران، در دشتی نسبتاً هموار واقع شده است. پهنه استقرار این دشت نسبتاً هموار از جنوب و جنوب غربی به کوههای ری و بیبیشهربانو و دشتهای شهریار و ورامین منتهی میشود و و از شمال به واسطه کوهستان محصور شدهاست ، فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت به وسیله دو رود کرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص میشود که در نزدیکی کویر نمک در جنوب شرقی تهران به یکدیگر میپیوندند .
فرودگاه بینالمللی مهرآباد که نخستین فرودگاه بینالمللی تهران است.
فرودگاه بینالمللی امام خمینی نیز با وسعتی بالغ بر ۱۵ میلیون مترمربع در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی تهران واقع شدهاست و دارای ظرفیت ۷٫۵ میلیون مسافر در سال میباشد.
پایانه مسافربری غرب در خیابان آزادی
پایانه مسافربری آرژانتین در میدان آرژانتین
پایانه مسافربری جنوب در خیابان بعثت
هم اکنون روزانه 15 میلیون سفر و به عبارتی 19 میلیون جابه جایی در شهر تهران صورت می گیرد.
وی افزود: با فعالیت و خدمات رسانی 6 هزار و 50 دستگاه اتوبوس روزانه تنها 3 میلیون و 870 هزار جابه جایی و یا 2 میلیون و 580 سفر با این وسیله نقلیه عمومی صورت می گیرد و در واقع سهم اتوبوسرانی از حمل و نقل همگانی شهر تهران تنها 2/17 درصد است.
مدیرعامل شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران ادامه داد: هم اکنون 310 خط اتوبوس با بیش از 3 هزار کیلومتر طول برای خدمات رسانی اتوبوس های شهر تهران وجود دارد.
هم اکنون تنها 75 کیلومتر از خطوط اتوبوسرانی شهر تهران خطوط ویژه هستند
بر اساس مطالعات انجام شده در سال 2006 تراکم شبکه اتوبوسرانی (نسبت متر شبکه به کیلومتر مربع مساحت) در 30 کشور اروپایی 3 هزار و 261 بوده است.
وی اضافه کرد: هم اکنون این رقم در شهر تهران 4 هزار و 383 است که بر این مبنا می توان گفت شهر تهران از نظر شبکه و خطوط مشکل و کمبود زیادی ندارد و از سوی دیگر بر اساس آمار پوشش شبکه اتوبوسرانی یعنی نسبت کیلومتر خطوط به میلیون نفر ساکن در کشورهای اروپایی در سال 2006 به طور متوسط یکهزار و 159بوده که این رقم در تهران 400 است.
هم اکنون متوسط جابه جایی مسافر به وسیله اتوبوس های بلیتی که 70 درصد اتوبوس ها را تشکیل می دهند 612 نفر، اتوبوس های بخش خصوصی 720 نفر و اتوبوس های تحت نظارت اتوبوسرانی 217 نفر است.
همچنین درباره متوسط میزان مصرف سوخت اتوبوس ها در کشورهای پیشرفته اروپایی در سال 2006 افزود: نسبت کیلومتر طی شده به یک لیتر سوخت در این کشورها به طور متوسط حدود 28/2 بوده است که این میزان در کشور ما اکنون 7/1 است و بر اساس طرح جامع به 2 خواهد رسید، یعنی میزان مصرف سوخت نسبت به مسافت طی شده کاهش یابد.
در حال حاضر سهم تاکسی ها و ون ها از حمل و نقل درون شهری حدود 25 درصد است که این سهم براساس مصوبه مجلس باید به 20 درصد با توجه به افزایش سهم قطارشهری و اتوبوسرانی برسد
با وجود 450 خط تاکسی رانی و شبکه ای به طول 4 هزار و 291 کیلومتر بیش از 100 هزار تاکسی درشهر تهران فعالیت می کنند.
متروی تهران به مجموعهٔ قطارهای شهری تهران و همچنین «سازمان قطار شهری تهران و حومه» گفته میشود. تا تابستان ۱۳۸۶ (ژوئیه ۲۰۰۷ م.) این قطارها در سه خط اصلی در حال تردد هستند و دو خط دیگر نیز در حال احداث است. یکی از خطوط فعال بینشهری (میان کرج و تهران) و بقیه درونشهری هستند. تا پایان سال ۱۳۸۵ مسافت خطوط متروی بهرهبرداریشده برابر ۹۰ کیلومتر بودهاست. اگرچه طرحهای اولیه متروی تهران در پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ ریخته شد، اما بطور رسمی از سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۹ م.) شروع به کار کرد. نخستین مسیر فعال، مسیر شماره ۵ مترو بود که بین تهران و کرج مسافر جابهجا میکرد.
از اواخر سال ۱۳۸۵، با افزایش مسافران و تعداد قطارها، بخشی جهت بهرهبرداری از بدنهٔ اصلی سازمان قطار شهری تهران و حومه جدا شده و با عنوان «شرکت بهرهبرداری راهآهن شهری تهران و حومه» به کار خود ادامه میدهد.
و ارتفاع کنونی تهران از سطح دریا در حدود ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ متر است. در میدان تجریش ارتفاع حدود ۱۳۰۰ متر و در میدان راهآهن ۱۱۰۰ متر بالاتر از سطح دریا میباشد. لازم ذکر است که این اختلاف سطح به علت گستردگی و وسعت زیاد این شهر میباشد.
شهر تهران تا قبل از بنیانگذاری سلسلهٔ قاجار و برگزیدهشدن به عنوان پایتخت ایران، شهری کوچک بود. اما از آن زمان به بعد، رو به پیشرفت نهاد و در اواسط دورهٔ قاجار به بزرگترین شهر ایران تبدیل شد. بر اساس نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت، این شهر با ۱٬۵۶۰٬۹۳۴ نفر جمعیت، پرجمعیت ترین شهر ایران بودهاست. همچنین بر اساس آخرین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت، جمعیت تهران، ۷٬۷۰۵٬۰۳۶ نفر بودهاست.
نژاد
نژاد مردم شهرری از جمله تهران که در قدیم تابع شهرری بود، صرفنظر از ورود گروهی از قومهای دیگر، دنبالهی ساکنان نخستین، یکی از شاخههای 16 گانهی قوم آریا میباشد که بیشترین را دریردارند.
زبان
تهران در روزگاران کهن از توابع ری بوده است، و ری از سرزمین ماد بهشمار میآمده است، از اینرو زبان مردم تهران و ری در آغاز شاخهایی از زبان مادی بوده که با پارسیقدیم نزدیکی داشته است.
زبان مردم این سامان، در دورهی اشکانیان، زبان پهلوی اشکانی بود که از پارسی باستان گرفته شده است، در زمان این خاندان خط و زبان پهلوی در ایران رایج گردید، در دانش و ادب بهکار رفت.
در ری و ناحیههای آن از جمله تهران،قصران و ... در سدههای 3و4 ه.ق. به روزگار علویان، آلزیار و آلبویه، دیالمه راه داشتند و بدین سبب، زبان تبری یا مازندرانی نیز در تهران نفوذ یافت.
زبان مازندرانی و گیلکی نیز از ریشه و بن زبانهای دیرین ایرانی است. و پس از انقراض ساسانیان تا دیرزمانی زبان پهلوی در تبرستان رایج بود. امروزه نیز واژههای پهلوی در این حدود بهویژه در تهران بسیار است.
پس از چیرگی عرب، زبان پهلوی در«ری، تهران، اصفهان، همدان، نهاوند» رایج بود، و پس از اسلام این ناحیهها را سرزمین پهلوی نامیدند، و زبان فصیح پارسی را پهلوانی زبان و پهلوی زبان خواندند.
مرحوم عباساقبال در مقالههای تحقیقی خود، با نام لهجهی تهرانی، گویش مردم تهران باستان را چنین تعریف کرده:
«لهجهی تهرانی که پیش از خراب شدن و از رونق افتادن شهرری، بهآن زبان رازی میگفتند، از لهجههای زبان پهلوی یعنی شعبهایی از زبان پارسی است که در بخش شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، و لهجههای مازندرانی، گیلکی، تاتی، لری، کردی، شیرازی، آشتیانی و... از بازماندگان همان زبانند. این زبان چنان که روشن است بهکلی غیر از پارسی دری بوده که نخست در ماوراءالنهر، سپس در خراسان و سیستان، زبان رسمی و شعر و ادب شده است».
بههر حال، لهجهی امروز تهرانی، یکی از اصیل ترین گویشهای ایرانی بوده و کمتر دستخوش دگرگونی شده و واژههای بیگانه نتوانستند به آن راه یابند، اما این واژههای بیگانه را در گویشهای محلی، بیشتر میتوان دید.
مذهب
منطقه تاریخی ری به علت موقعیت خاص جغرافیایی، محل برخورد اندیشه ها و عقاید و باورهای گوناگون مذهبی بوده است، زیرا با قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم که شرقی ترین تا غربی ترین نقطه جهان آن روزگار را به هم پیوند می داد، هر نوع دیانتی از این دیار گذر می کرد و در نتیجه، نا آشنایی و بیگانگی پدید نمی آمد.
آثار پیدا شده از عهد قدیم در ری و پهنه تهران بزرگ و نیز نوشته های مورخان گذشته نشان دهند اعتقادات مزدا پرستی و زردشتی گری ساکنان منطقه و آداب و رسوم رایج در میان آنها است. یهودیان بسیاری به دلیل اجتماعی و اقتصادی و نیز به سبب قرار گرفتن ری در مسیر راه ابریشم در این شهر سکونت داشته و دارای کنیسه ها و محلات و دکان های خاص خود بودند. همچنین نشانه هایی از سکونت مسیحیان و به احتمال نسطوریان در منطقه موجود است.
با ظهور اسلام و فتح ری در سال 22 ه.ق اندک اندک مردم منطقه به دیانت اسلام گرایش یافتند و از همان آغاز با پیدایش فرق و مذاهب گوناگون در اسلام، شیعه و سنی در کنار هم زندگی کرده اند.
نظر دهید