سازمان دامپزشکی کشور

دامپزشكی در بستر تاریخ:

برخی از دانشمندان معتقدند كه زمان پیدایش نباتات و حیوانات در زمین، حدود یك میلیارد و چهارصد میلیون سال پیش است. دوران زندگی بشر به دو مرحله یكی عهد ابتدایی و دیگری عهد حجر تقسیم می شوند. بشر در عهد ابتدایی هیچ گونه صنایعی نداشته و تنها از نظر قوه عقل از حیوان برتر بوده است. عصر حجر به سه دوره آغاز سنگی ـ پارینه سنگی یا میانه سنگی و نوسنگی یا سنگ جدید تقسیم می گردد. اهلی كردن حیوانات كه با اهلی كردن سگ آغاز شده است در دوران نوسنگی یعنی ۱۵۰۰۰سال قبل از میلاد پیشرفت كرد. انسان در این عصر به اهلی كردن و پرورش گله های بزرگ گوسفند، بز، خوك، گاو، كبوتر، غاز و اردك پرداخت. اهلی كردن حیوانات ظاهراً از آسیا آغاز شد.

در عصر نوسنگی انقلاب بزرگی ایجاد شد و آن اینكه انسان در این عصر از شكارگری به مرحله كشاورزی وارد شد و از خیش چوبی استفاده كرد. در بدو ورود به مرحله كشاورزی انسان به طور كامل به كشاورزی نمی پرداخت، مردان به شكار ادامه می دادند و احتمالاً زنان به گردآوری تخم گیاهان وحشی و كشت با دست، یا با وسیله سنگی و چوبی می پرداختند تا سرانجام مردان با استفاده از گاو و خیش وارد مرحله اصلی شدند.

نخستین آموزنده پزشكی و دامپزشكی به انسان حیوانات بوده اند، چنانكه از محمد ذكریای رازی آورده اند: اگر جوجه پرستو یرقان بگیرد پرستو سنگ یرقان را آورده و در لانه اش می گذارد و جوجه ها بدین وسیله درمان می شوند مردم از این امر استفاده نموده به جوجه پرستوها زعفران می مالند تا پرستو تصور كند جوجه هایش یرقان گرفته اند و سنگ یرقان بیاورد و بدین ترتیب سنگ یرقان به دست انسان ها می رسد.

ابن ابی اصیبه می گوید: اگر عقاب ماده گرفتار سختی تخم گذاری شود عقاب نر سنگی به نام قلقل را آورده و در لانه می گذارد كه این سنگ به سنگ عقاب مرسوم بوده و از درون خود صدا می دهد و سبب آسانی تخم گذاری می شود به همین دلیل مردم این سنگ را در كنار زائو قرار می دادند.

اولین مدرك دامپزشكی كه مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد و نوشته ای به خط هیروگلیف بر روی پاپیروس از مقابر مصری به دست آمده است در مورد بیماری های چهار پایان توضیح داده است.

حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد تشكیلات اداری منظمی در نواحی سومر و عیلام وجود داشته كه نشان می دهد دامپزشك به عنوان یك شخصیت تخصصی به جراحی حیوانات به خصوص درمان شكستگی می پرداخته است.

معلم اول ارسطو نیز به گواه تاریخ به دامپزشكی نیز می پرداخته است و در زمینه در رفتگی مفاصل، هیدروپیزی گاو و صرع بز و گوسفند مطالبی آورده است. كزاز، مشمشه حاد، اختلالات ریوی، ذات الریه، نقرس، جذام و اسهال بیماریهای بوده كه ارسطو در مكتوبات خود آورده است. همچنین خونبندی با آتش، درمان زخم ها به وسیله داغی، فتیله گذاری، اخته كردن، بخیه كردن، درمان فتق نافی، فیستول مقعدی و مهبلی و حتی برداشت تخمدان ماده خوك و شتر با شكاف دادن ناحیه زهار از جمله مواردی است كه ارسطو به آن اشاره داشته است.

در زمان ساسانیان، پادشاهان نیز به كار دامپزشكی علاقه نشان می دادند به طوری كه هرمز پسر شاپور دامپزشك بزرگی بود و در شناخت بیماری ها و درمان آن به دانش دامپزشكی تسلط كامل داشت. بهرام برادر هرمز نیز چهارمین پادشاه ساسانی بود كه به حرفه دامپزشكی عشق می ورزید.

روز دامپزشكی در جهان:

روز جهانی حیوانات دامداری صنعتی ۲ اكتبر (World Farm Animals Day)

سالیان سال است ۲ اكتبر روز تولد مهاتما گاندی بعنوان روز ترحم بر حیوانات دامداری صنعتی نامگذاری گردیده. روزی جهت یاد آوری زجر و شكنجه ای كه حیوانات در كشتارگاهها بخاطر مصرف گوشت، شیر و پوستشان توسط انسان تحمل میكنند. این روز توسط تعداد بیشماری از انسانهای با وجدان در سراسر دنیا حمایت میشود و فعالان حقوق حیوانات صرفنظر از گوشت خوار یا گیاه خوار بودن در این روز با برپائی مراسمی خاص جهت ترغیب مردم به كاهش میزان مصرف گوشت و یافتن متد و روش انسانی تر برای كشتار و رفتار با آنها در دامداری صنعتی ترحم خود را ابراز میدارند.

علت نامگذاری ۱۴ مهر بنام روز ملی دامپزشكی:

در فرهنگ اوستائی و پهلوی، هر یك از سی روز ماه نام یكی از فرشتگان است. روز چهاردهم ماه را جوش یا گوش و گاهی هم حوس گویند. گوش از گائوس اوستائی به معنای گاو، ریشه می گیرد.

ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه نیز از گوش روز یاد می كند و در مورد احكام رویت مار در روزهای ماه ذكر می كند كه اگر در روز چهاردهم ماه كسی مار ببیند رزقش تنها از چهارپایان است. در این روز گویا دعای مخصوص درواسپا را می خواندند و سلامت حیوانات را آرزو می كردند.

مسئله گوشت روز در فرهنگ اسلامی نیز آورده شده است. ملامحسن فیض كاشانی (۱۰۰۷ ـ ۱۰۹۱ ه . ق) رساله ای در نقل روایت معلی بن خنیس از حضرت صادق (ع) راجع به نوروز و سی روز ماه پارسیان تألیف كرده است. در مورد روز چهاردهم ماه حوس یا گوش گفته شده: چهاردهم حوس، نام فرشته ایست موكل بر آدمیان و چهارپایان. فارسیان می گویند روزی سبك است و ما می گوئیم روز خوبی است برای هرچه خواهند و دیدن شرفا و علما برای حاجت خواستن در این روز خوبست و هركس در این روز بیمار شود به زودی شفا یابد ان شاءاله

در سال ۱۳۶۹ شمسی به دنبال پیگیری و تلاش دامپزشكان برای اختصاص روزی از روزهای سال در تقویم رسمی كشور به نام روز دامپزشكی، جناب آقای دكتر حسن تاج بخش استاد ممتاز دانشگاه تهران و چهره ماندگار دامپزشكی و مؤلف كتاب های تاریخ دامپزشكی و پزشكی ایران ماه مهر را به عنوان ماهی شایسته به خاطر آغاز سال تحصیلی و روز چهاردهم را به یاد گوش روز كه در ایران باستان روز مباركی بود و در منابع اسلامی هم آمده است پیشنهاد و مطرح نبودند و از طریق مجار ذیربط چهاردهم مهرماه به عنوان روز دامپزشكی معین شد.

در این روز در تمامی استان ها به همت ادارات كل دامپزشكی و نظام دامپزشكی، گردهمائی هایی با هدف همدلی، همزبانی و همپیمانی دامپزشكان و سایر رده های دامپزشكی در عرصه های مختلف اجرائی، آموزشی و تحقیقاتی صرف نظر از جایگاه های دولتی و غیردولتی آنان و از طرفی آشنایی بیشتر جامعه به ویژه مسئولین با وظایف و مسئولیت های كلیدی و اثربخش این قشر در بهداشت و سلامت دام و فرآورده های دامی، سلامت غذا و امنیت غذایی و در نهایت بهداشت همگانی برگزار می گردد.

روزشناسی:

در ایران باستان هر روز از ماه، یك نام ویژهی خود را داشته است:مانند ششم روز خورداد، هفدهم روز سروش، بیست و هشتم روز زامیاد.

آنها به روز ۱۴ هر ماه گوش روز میگفتند كه این نام برگرفته از نام فرشتهای به نام گائوش (فرشتهی نگهدار چهارپایان و جانوران سودمند) است.

ایرانیان باستان گوش روز از دیماه را (۱۴ دی) جشن میگرفتند. جشن در ایران باستان به معنی ستایش خداوند، دوری از گناه نیایش به درگاه پروردگار بوده است. آنان راه رسیدن به خدا را در شادی و جشن و سرور (همانند برخی از عارفان مسلمان) میدانستند.

در برخی از منابع اسلامی در مورد گوش روز چنین آمده است:

گوش نام روز چهاردهم از هر ماه خورشیدی، پارسیان درین روز از ماه دی جشن كنند و عید سازند و آن را سیرسور گویند. درین روز سیر برادر پیاز خورند، گوشت را با گیاه و علف پزند نه با چوب و هیزم. گویند این باعث امان یافتن از مَس و لامسه اهریمن است بدان دواری امراضی كنند كه منسوب به اعصاب و روان است. درین روز نیك است فرزند به مكتب دادن و پیشه آموختن.

ابوریحان بیرونی نیز چنین میگوید كه در گوش روز از دیماه جشنی بوده موسوم به سیرسور كه در آن روز نوشیدنی و سیر میخورند و برای دفع اهریمنان سبزی ویژه با گوشت میخورند. جالب است بدانیم كه ابوریحان بیرونی (كه ماندگاری بسیاری از جشنها و مراسم باستانی ایران پس از اسلام را مدیون او هستیم) تنها دو روز از سال را تعطیل میكرده و به جای پژوهش، آموزش و نوشتن كتاب به استراحت میپرداخته است: عید نوروز و جشن مهرگان (۱۶ مهر).

نكته ی بهداشتی و مهم در این روز نوع خوراك و تذیه بوده است:

در این روز سنت بر آن بوده كه از خوردن چربی احتزار كنند.

زرتشتیان همانند دیگر ایرانیان به آن گوش، اعراب جوش، در ناحیهی تاجیكستان و سغد غوش و در خوارزم غوشت گویند.

گوش روز ای نگار مسكین خال گوش بربط گیر و نیك بمال (مسعود سعد سلمان)

بر روز گوش اسفندوارمزماه (۱۴ اسفند) بگاه یزدجرد آخر شهنشاه (زرتشت بهرام)

ریشه یابی:

نام گوش از واژهی پارسی باستان گئوش اورون (geush urvan) گرفته شده است. گئوش اورون نام فرشتهی پاسدار تندرستی جانداران و پرستار جانوان سودمند و در بخی منابع فرشتهی موكل بر مهمات خلق عالم معرفی شده است.در زبان پارسی پهلوی به گوشورون و پس از اسلام در فارسی دری به گوش دگرگونی یافته است.

برخی از واژههایی كه ازاین لغت گرفته شده است:

۱ گئوش: در ایران باستان (geush) به معنی چهارپایان و روان آنها بوده است كه در زبان پهلوی به گوش دگرگونی یافته است.

۲ گاو: در اوستا (gao) به معنی گاو بوده كه با گذشت زمان به گو و گاو دگرگونی یافته است.

۳ گوسفند: گاو اسپند یا گاو مقدس نیز ریشه در واژه گئوش دارد.

۴ كوشیار: نام كوشیار دیلمی استاد بزرگ ابوعلیسینا نیز از همین واژه گرفته شده است: (گوش+یار).

نام اصلی وی كیا ابوالحسن كوشیار بن لبان باشهری گیلانی است وی ستارهشناس بزرگ قرن پنجم هجری و مؤلف ۵ كتاب معروف نجوم و اخترشناسی میباشد.

۵ واژه cow انگلیسی بهمعنی گاو نیز با این كلمه همریشه میباشد (از گروه زبانهای هندواروپایی).

سخن پایانی:

آقای دكتر تاجبخش دلیل انتخاب روز ۱۴ مهر به جای دیماه را چنین میگوید:

چون در ایران پس از اسلام این روز و این جشن تا چندین قرن مورد توجه بوده است، این روز یعنی چهاردهم را انتخاب كردیم تا سنتهای نیك گذشتگان به یادگار بماند. دلیل گزینش ماه مهر به جای دی ماه هم بخاطر این بودكه كه مهرماه آغاز سال تحصیلی نو در ایران میباشد. همچنین جشن مهرگان نیز در ماه مهر قرار دارد. بنابراین ۱۴ مهر بعنوان روز جشن دامپزشكان و روز ملی آنان برگزدیده شد.

- هفتهنامهی سپید، مهر۱۳۸۵

۲- سالنامهی ایران باستان، آرش امجدی

۳- ریشهشناسی (اتیمولوژی)، دكتر محسن ابوالقاسمی

۴- برهان قاطع، محمدحسین بن خلف تبریزی

۵- آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی

۶- ماهنامهی حافظ، فروردین ۱۳۸۵

۷- زینالاخبار، ابوسعید عبدالحی بن ضحاك گردیزی

۸- فرهنگ فارسی معین، دكتر محمد معین

۹- فرهنگ آنندراج، محمدپادشاه شاد فرزند غلام نخیالدین نسیم

۱۰- فرهنگ ایران باستان، استاد ابراهیم پورداوود

۱۱- لغتنامهی دهخدا، استاد علی اكبر دهخدا

۱۲- هفتهنامه عصر نیریز،مهر ۱۳۸۶، دكتر حسنعلی پیشاهنگ

http://ariobarzan.blogfa.com

www.shafighi.com

www.niksalehi.com