این بیماری در کمین مسافران تابستانی است
برگه مرخصی تعطیلات تابستانی روی میزم بود و تمام حواسم به مسافرتی که در پیش داشتم؛ یک‌دفعه همکارم گوشی تلفن را محکم روی دستگاه کوبید و از جا پریدم. گفتم: «چرا اینقدر عصبی هستی؟ با کی حرف می‌زدی؟» گفت: «بچه مسموم شده! منم که وقت ندارم، به مادرم گفتم ببرش دکتر.» دوباره ذهنم درگیر مسافرت و خاطره 2 سال پیش شد که به خاطر اسهالی که پسرم دچار آن شده بود، بیشتر وقتمان را مجبور شدیم در هتل بگذرانیم. دلم نمی‌خواست دوباره این مشکل در مسافرتی که قرار است برویم، پیش بیاید. شاید این مشکل را شما هم تجربه کرده باشید. اسهال مسافرتی یکی از آن بیماری‌هایی است که هر مسافری را تهدید می‌کند. با دکتر شروین شکوهی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در همین رابطه گفت‌وگو کردیم.
علت شیوع اسهال در فصول گرم سال چیست؟
اسهال و مسمومیت‌های غذایی از شایع‌ترین بیماری‌های فصل گرم هستند. علت اسهالهای عفونی حاد، عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها هستند و اغلب این اسهال‌ها با تب، درد شکم و استفراغ بروز می‌کنند. بیشتر عوامل عفونی ایجادکننده اسهال از راه دهانی و مدفوعی منتقل می‌شوند یعنی اگر انسان سالم آب یا غذای آلوده به ارگانیسم بیماری‌زا را مصرف کند، میکروارگانیسم‌ها وارد دستگاه گوارشش می‌شوند و بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌کنند بنابراین از آنجا که عوامل این بیماری از طریق دهان وارد بدن می‌شوند، بهترین راه مقابله با آن، رعایت بهداشت تغذیه‌ای است.
کدام گروه از افراد بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند؟
مسافران. شاید تا به‌حال عبارت «اسهالهای مسافرتی» را شنیده باشید. افراد زیادی در مسافرت دچار اسهال عفونی حاد می‌شوند که شایع‌ترین عامل آن باکتری‌های موسوم به باسیل‌های گرم‌منفی مثل ای‌کولای هستند. معمولا بیشتر مسافرت‌ها در زمان تعطیلات بهار و تابستان که گرمای هوا باعث رشد بهتر و بیشتر این میکروب‌های بیماری‌زا و ایجاد اسهال می‌شود، انجام می‌شوند. در مصرف‌کنندگان مواد غذایی خاص مثل همبرگر نیم‌پز، کالباس، سبزی‌های خام، تخم‌مرغ، ماهی و سایر فرآورده‌های دریایی خام و... احتمال ابتلا به اسهال بیشتر است. به همین دلیل باید حتی‌الامکان مواد غذایی را پخته مصرف و مواد غذایی‌ای مثل سبزی‌های خام را قبل از مصرف به دقت گندزدایی کرد. علاوه بر این، کودکان مهدکودکی، مدرسه‌ای و افرادی که دسته‌جمعی کنار هم زندگی می‌کنند مثلا در محیط خانواده، پادگان‌ها و... بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند زیرا به دلیل تماس نزدیک و مداوم، احتمال آلودگی‌شان بیشتر است و بعضی عوامل عفونت اسهالی به راحتی بین آنها انتشار می‌یابد پس رعایت بهداشت و ضدعفونی کردن تمام لباس‌ها و ملحفه‌ها حتی کف زمین و دیوارها و ظروف غذاخوری در این محیط‌ها الزامی است. احتمال ایجاد عوارض اسهال در سالمندان، خردسالان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا به بیماری‌های مزمن زمینه‌ای مانند نارسایی کلیوی دچار هستند نیز بیشتر است. وقتی این افراد به اسهال مبتلا می‌شوند، به مراقبت بیشتری نیاز دارند.
آیا می‌توان برای رفع این مشکل آنتی‌بیوتیک مصرف کرد؟
به‌هیچ‌وجه! مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک برای درمان اسهال، به‌خصوص هنگامی که اسهال با تب همراه باشد، صحیح نیست زیرا درمان هر اسهالی به آنتی‌بیوتیک نیاز ندارد. گاهی مصرف خودسرانه این دارو مشکلات را بیشتر هم می‌کند و دوره اسهال را طولانی‌تر.
مصرف داروهای کند کننده حرکات دستگاه گوارش چطور؟
استفاده از داروهای ضداسهال، حرکات روده را کند می‌کند که ممکن است به دنبال کند شدن حرکات روده، تعداد میکروب‌ها افزایش یابد و مشکلات جدی‌تری برای فرد به وجود آید بنابراین باید از مصرف خودسرانه داروهای ضداسهال پرهیز کرد.
برای درمان اسهال باید محدودیت غذایی داشت؟
برخی به اشتباه در مسمومیت‌های غذایی و اسهالهای ناشی از آن، محدودیت‌های ویژه غذایی را توصیه می‌کنند در حالی که هنگام بروز مسمومیت‌های غذایی، سیستم گوارشی در شرایط بحرانی به سر می‌برد و به مواد غذایی بهتری احتیاج دارد. البته باید مواد غذایی سبک مصرف شود.
کی برویم دکتر؟
در بیشتر موارد اسهال و استفراغ خودبه‌خود بهبود می‌‌یابند اما چنانچه فرد دچار نشانه‌های کم‌آبی شدید (ضعف و بی‌حالی شدید، احساس سر گیجه یا سبکی سر، کم شدن حجم ادرار و...)، همراهی اسهال با استفراغ مکرر و عدم تحمل مایعات خوراکی، پایدار ماندن یا بدتر شدن علایم پس از 1 تا 2 روز، وجود خون در اسهال و همراه بودن تب بالا و درد شدید شکم است، حتما باید به پزشک مراجعه کند. همچنین اگر بالای 50 سال سن دارید و اسهال همراه با دردهای شدید شکمی یا در حال مصرف کورتون یا سایر داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی هستید. به علاوه، اسهال در بیماران دچار نقص ایمنی نیز باید جدی گرفته شود. اگر کودک دچار اسهال شد، فراموش نکنید اسهال ویروسی به ظاهر ساده، هنوز هم شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر کودکان است چون خردسالان به سرعت حجم آب بدن خود را از دست می‌دهند.
مهم‌ترین اقدام‌های درمانی در کودک مبتلا به این مشکل چیست؟
مهم‌ترین درمان در زمان ابتلا به اسهال جبران الکترولیت‌‌های از دست رفته بدن یعنی پیشگیری از کم‌آبی و درمان آن است بنابراین فرد مبتلا باید مایعات فراوان شامل سرم خوراکی ORS، دوغ، سوپ سبزیجات و... مصرف کند. اگر کودک شیرخوار باشد، ادامه شیر مادر ضروری است.
و اگر با این اقدامات درمان نشد، باید چه‌کار کنیم؟
در این صورت برای بررسی کودک از نظر ابتلا یا عدم ابتلا به مشکلات انگلی باید بررسی‌های تکمیلی انجام شود.
برای پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های اسهالی چه‌کار کنیم؟
برای پیشگیری از بروز عفونت‌های اسهالی، باید مدام دست‌های خود را بشویید. آب آشامیدنی تصفیه شده بنوشید و از دستفروشان و مکان‌های غیربهداشتی نوشیدنی یا غذا نخرید. گوشت و غذای دریایی خام یا نیم‌پز نخورید و حتما میوه و سبزی‌ها را قبل از مصرف بشویید. از مصرف میوه‌های از پیش پوست‌کنده و برش داده‌شده خودداری کنید. از آب تصفیه‌شده یا آب بطری برای خوردن یا مسواک زدن دندان استفاده کنید. یخ‌های قالبی نخرید و هر نوع غذا یا نوشیدنی لبنی غیرپاستوریزه هم نخورید.
علت شیوع اسهال در فصول گرم سال چیست؟
اسهال و مسمومیت‌های غذایی از شایع‌ترین بیماری‌های فصل گرم هستند. علت اسهالهای عفونی حاد، عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها هستند و اغلب این اسهال‌ها با تب، درد شکم و استفراغ بروز می‌کنند. بیشتر عوامل عفونی ایجادکننده اسهال از راه دهانی و مدفوعی منتقل می‌شوند یعنی اگر انسان سالم آب یا غذای آلوده به ارگانیسم بیماری‌زا را مصرف کند، میکروارگانیسم‌ها وارد دستگاه گوارشش می‌شوند و بیماری‌های مختلفی ایجاد می‌کنند بنابراین از آنجا که عوامل این بیماری از طریق دهان وارد بدن می‌شوند، بهترین راه مقابله با آن، رعایت بهداشت تغذیه‌ای است.
کدام گروه از افراد بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند؟
مسافران. شاید تا به‌حال عبارت «اسهالهای مسافرتی» را شنیده باشید. افراد زیادی در مسافرت دچار اسهال عفونی حاد می‌شوند که شایع‌ترین عامل آن باکتری‌های موسوم به باسیل‌های گرم‌منفی مثل ای‌کولای هستند. معمولا بیشتر مسافرت‌ها در زمان تعطیلات بهار و تابستان که گرمای هوا باعث رشد بهتر و بیشتر این میکروب‌های بیماری‌زا و ایجاد اسهال می‌شود، انجام می‌شوند. در مصرف‌کنندگان مواد غذایی خاص مثل همبرگر نیم‌پز، کالباس، سبزی‌های خام، تخم‌مرغ، ماهی و سایر فرآورده‌های دریایی خام و... احتمال ابتلا به اسهال بیشتر است. به همین دلیل باید حتی‌الامکان مواد غذایی را پخته مصرف و مواد غذایی‌ای مثل سبزی‌های خام را قبل از مصرف به دقت گندزدایی کرد. علاوه بر این، کودکان مهدکودکی، مدرسه‌ای و افرادی که دسته‌جمعی کنار هم زندگی می‌کنند مثلا در محیط خانواده، پادگان‌ها و... بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند زیرا به دلیل تماس نزدیک و مداوم، احتمال آلودگی‌شان بیشتر است و بعضی عوامل عفونت اسهالی به راحتی بین آنها انتشار می‌یابد پس رعایت بهداشت و ضدعفونی کردن تمام لباس‌ها و ملحفه‌ها حتی کف زمین و دیوارها و ظروف غذاخوری در این محیط‌ها الزامی است. احتمال ایجاد عوارض اسهال در سالمندان، خردسالان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا به بیماری‌های مزمن زمینه‌ای مانند نارسایی کلیوی دچار هستند نیز بیشتر است. وقتی این افراد به اسهال مبتلا می‌شوند، به مراقبت بیشتری نیاز دارند.
آیا می‌توان برای رفع این مشکل آنتی‌بیوتیک مصرف کرد؟
به‌هیچ‌وجه! مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک برای درمان اسهال، به‌خصوص هنگامی که اسهال با تب همراه باشد، صحیح نیست زیرا درمان هر اسهالی به آنتی‌بیوتیک نیاز ندارد. گاهی مصرف خودسرانه این دارو مشکلات را بیشتر هم می‌کند و دوره اسهال را طولانی‌تر.
مصرف داروهای کند کننده حرکات دستگاه گوارش چطور؟
استفاده از داروهای ضداسهال، حرکات روده را کند می‌کند که ممکن است به دنبال کند شدن حرکات روده، تعداد میکروب‌ها افزایش یابد و مشکلات جدی‌تری برای فرد به وجود آید بنابراین باید از مصرف خودسرانه داروهای ضداسهال پرهیز کرد.
برای درمان اسهال باید محدودیت غذایی داشت؟
برخی به اشتباه در مسمومیت‌های غذایی و اسهالهای ناشی از آن، محدودیت‌های ویژه غذایی را توصیه می‌کنند در حالی که هنگام بروز مسمومیت‌های غذایی، سیستم گوارشی در شرایط بحرانی به سر می‌برد و به مواد غذایی بهتری احتیاج دارد. البته باید مواد غذایی سبک مصرف شود.
کی برویم دکتر؟
در بیشتر موارد اسهال و استفراغ خودبه‌خود بهبود می‌‌یابند اما چنانچه فرد دچار نشانه‌های کم‌آبی شدید (ضعف و بی‌حالی شدید، احساس سر گیجه یا سبکی سر، کم شدن حجم ادرار و...)، همراهی اسهال با استفراغ مکرر و عدم تحمل مایعات خوراکی، پایدار ماندن یا بدتر شدن علایم پس از 1 تا 2 روز، وجود خون در اسهال و همراه بودن تب بالا و درد شدید شکم است، حتما باید به پزشک مراجعه کند. همچنین اگر بالای 50 سال سن دارید و اسهال همراه با دردهای شدید شکمی یا در حال مصرف کورتون یا سایر داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی هستید. به علاوه، اسهال در بیماران دچار نقص ایمنی نیز باید جدی گرفته شود. اگر کودک دچار اسهال شد، فراموش نکنید اسهال ویروسی به ظاهر ساده، هنوز هم شایع‌ترین علت مرگ‌ومیر کودکان است چون خردسالان به سرعت حجم آب بدن خود را از دست می‌دهند.
مهم‌ترین اقدام‌های درمانی در کودک مبتلا به این مشکل چیست؟
مهم‌ترین درمان در زمان ابتلا به اسهال جبران الکترولیت‌‌های از دست رفته بدن یعنی پیشگیری از کم‌آبی و درمان آن است بنابراین فرد مبتلا باید مایعات فراوان شامل سرم خوراکی ORS، دوغ، سوپ سبزیجات و... مصرف کند. اگر کودک شیرخوار باشد، ادامه شیر مادر ضروری است.
و اگر با این اقدامات درمان نشد، باید چه‌کار کنیم؟
در این صورت برای بررسی کودک از نظر ابتلا یا عدم ابتلا به مشکلات انگلی باید بررسی‌های تکمیلی انجام شود.
برای پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های اسهالی چه‌کار کنیم؟
برای پیشگیری از بروز عفونت‌های اسهالی، باید مدام دست‌های خود را بشویید. آب آشامیدنی تصفیه شده بنوشید و از دستفروشان و مکان‌های غیربهداشتی نوشیدنی یا غذا نخرید. گوشت و غذای دریایی خام یا نیم‌پز نخورید و حتما میوه و سبزی‌ها را قبل از مصرف بشویید. از مصرف میوه‌های از پیش پوست‌کنده و برش داده‌شده خودداری کنید. از آب تصفیه‌شده یا آب بطری برای خوردن یا مسواک زدن دندان استفاده کنید. یخ‌های قالبی نخرید و هر نوع غذا یا نوشیدنی لبنی غیرپاستوریزه هم نخورید.
نظر دهید